Мікалай пайшоў у першы клас у пераможным 1945 г., вучыўся ў Ляхавецкай пачатковай школе, якая паступова перарасла ў сярэднюю. Пасля яе заканчэння Мікалай паступіў у Гродзенскае музычна-педагагічнае вучылішча. Працаваў настаўнікам музыкі і спеваў у Высокаўскай школе-інтрэрнаце Камянецкага раёна, пакуль у 1962 г. яго не прызвалі ў Савецкую армію.
Адслужыў чатыры гады на флоце. Пасля вяртання на радзіму Мікалай Пацеюк паступіў на філалагічны факультэт Брэсцкага дзяржаўнага педагагічнага інстытута імя А. С. Пушкіна, закончыў у 1975 г. Да пенсіі працаваў настаўнікам рускай мовы і літаратуры ў Ляхавецкай сярэдняй школе. Мікалай Іванавіч быў добрым настаўнікам і дарадчыкам вучняў.
А яшчэ здзіўсяў усіх мілагучнасцю, душэўнасцю і незвычайнай прыгажосцю вершаваных радкоў сваіх паэтычных твораў. Самы маленькі верш быў змястоўны, напоўнены жыццёвай праўда, шчырай любоўю да родных мясцін, сваёй роднай мовы, людзей, якія жылі і працавалі побач.
Пасля выхаду на пенсію Мікалай Іванавіч пачаў болей актыўна пісаць вершы. З 2004 г. яго вершы пачалі друкавацца ў маларыцкай раённай газеце «Голас часу». Паэтычную творчасць пачынаючага паэта падтрымала рэдактар газеты Ніна Уладзіміраўна Свіцюк.
Першы зборнік вершаў «Мелодыя сэрца» быў выдадзены ў 2007 г. намаганнямі супрацоўнікаў Маларыцкай цэнтральнай раённай бібліятэкі. Затым у Брэсце выйшлі зборнікі «З-пад буслінага крыла» (2011), «Душой не пакрывіць» (2015). Вершы друкаваліся ў літаратурным альманаху «Жырандоля». Паэт займаўся перакладамі з украінскай мовы.
З 2012 г. Мікалай Іванавіч узначальваў літаратурнае аб’яднанне «Над рэчанькай Рытай» пры рэдакцыі газеты «Голас часу». У 2013 г. быў прыняты ў Саюз беларускіх пісьменнікаў. Адчуваў, што членства ў такой паважанай арганізацыі падрабуе ад яго асобай адказнасці перад чытачом, якая не даупскае і не даруе абыякавасці і няшчырасці. Не ўсё, што задумаў паэту ўдалося дасягнуць, але здолеў пакінуць свой след на бацькоўскай зямлі.
М. І. Пацеюк памёр 3 мая 2020 г. У памяці сваіх землякоў застанецца як чулы, сціплы чалавек, які ніколі не быў абыякавым да жыцця і падзей, любіў свой край, паважаў іншых людзей, быў інтэлегентным, тактоўным чалавекам, меў вялікае добрае сэрца.
Матэрыял падрыхтаваны ў 2023 г. Маларыцкай цэнтральнай раённай бібліятэкай. Кучына Галіна Уладзіміраўна, загадчык аддзела бібліятэчнага маркетынгу
Творы М. І. Пацеюка
1. Душой не пакрывіць : зборнік вершаў / Мікола Пацяюк. – Брэст, 2015. – 112 с.
2. З-пад буслінага крыла : зборнік вершаў / Мікола Пацяюк. – Брэст : Альтэрнатыва, 2011. – 76 с.
3. Мелодыя сэрца : [вершы] / Мікалай Пацяюк. – Маларыта : Маларыцкая РЦБС, 2007. – 30 с.
4. Жыццё – дарога ; Столькі шчасця аднаму : [вершы] / Мікола Пацяюк // Жырандоля : літаратурны альманах. Мінск, 2015. № 10. С. 20–21.
5. Познія сны ; Ля карціны Малевіча : [вершы] / Мікола Пацяюк // Жырандоля : літаратурны альманах. Мінск, 2017. № 9. С. 27–28.
6. «Я згодны – беднасць не загана...» ; Восень жыцця ; «Я зноў у чарах яблыневай ночы...» ; Не разувайцеся : [вершы] / Мікола Пацяюк // Жырандоля : літаратурны альманах. Мінск, 2016. № 8. С. 20–21.
7. «Мяркуеш, каб найлепш...» ; Вясковая ідылія ; Пара ; Родны кут : [вершы] / Мікола Пацяюк // Жырандоля : літаратурны альманах. Мінск : 2015. № 7. С. 39–41.
8. Маё крэда ; Летняй ноччу ; Успамін ; «Я тваю чароўную красу...» ; «Захварэла зайздрасцю душа...» ; «У небе – хмар густая поўсць...» : [вершы] / Мікола Пацяюк // Жырандоля : літаратурны альманах. Мінск, 2015. № 6. С. 31–33.
9. Новы год на Палессі... : [верш] / Мікалай Пацяюк // Голас часу. Маларыта, 2023. 11 студзеня. C. 8.
10. Вясковая ідылія : [верш] / Мікалай Пацяюк // Голас часу. Маларыта, 2023. 15 сакавіка. C. 8.
11. Мяркуеш, каб найлепш... : [верш] / Мікалай Пацяюк // Голас часу. Маларыта, 2022. 26 лістапада. C. 12.
12. У маладосці ўсе мы рысакі... : [верш] / Мікалай Пацяюк // Голас часу. Маларыта, 2022. 14 верасня. C. 8.
13. Зацішша на вакзале : [верш] / Мікалай Пацяюк // Голас часу. Маларыта, 2022. 3 жніўня. C. 8.
14. Захварэла зайздрасцю душа... : [верш] / Мікалай Пацяюк // Голас часу. Маларыта, 2022. 1 чэрвеня. C. 8.
15. Званы : [верш] / Мікалай Пацяюк // Голас часу. Маларыта, 2022. 27 красавіка. C. 8.
16. Лясная песня : [верш] / Мікалай Пацяюк // Голас часу. Маларыта, 2022. 23 лютага. C. 7.
17. «Камп'ютарныя» дзеці : [верш] / Мікалай Пацяюк // Голас часу. Маларыта, 2022. 16 лютага. C. 8.
18. Ссеклі ўжо на дровы леснікі... : [верш] / Мікалай Пацяюк // Голас часу. Маларыта, 2021. 22 снежня. C. 8.
19. Маё крэда : [верш] / Мікалай Пацяюк // Голас часу. Маларыта, 2021. 13 кастрычніка. C. 8.
20. Успамін : [верш] / Мікалай Пацяюк // Голас часу. Маларыта, 2021. 15 верасня. С. 8.
21. Нічога не прашу я ў неба... : [верш] / Мікалай Пацяюк // Голас часу. Маларыта, 2021. 28 ліпеня. С. 8.
22. Я зноў – у чарах яблыневай ночы... : [верш / Мікалай Пацяюк] // Голас часу. Маларыта, 2021. 8 мая. C. 10.
23. «Каюся, бо й праўда – награшыў...» : [верш] / Мікалай Пацяюк // Голас часу. Маларыта, 2021. 21 красавіка. C. 8.
24. Цераз леты, цераз зімы... : [верш] / Мікалай Пацяюк // Голас часу. Маларыта, 2021. 10 сакавіка. C. 8.
25. Белы танец : [верш] / Мікалай Пацяюк // Голас часу. Маларыта, 2021. 13 лютага. C. 12.
26. Пасвятлела ўраз, бы на каштанах... : [верш] / Мікалай Пацяюк // Голас часу. Маларыта, 2021. 20 студзеня. C. 8.
27. Родны кут : [верш] / Мікалай Пацяюк // Голас часу. Маларыта, 2020. 25 лістапада. C. 8.
28. Асенняя непагадзь : [верш] / Мікалай Пацяюк // Голас часу. Маларыта, 2020. 28 кастрычніка. С. 8.
29. Пара развітвацца : [верш] / Мікалай Пацяюк // Голас часу. Маларыта, 2020. 22 ліпеня. С. 8.
30. Такая вось няхітрая навука... ; Прызнанне : [вершы] / Мікалай Пацяюк // Голас часу. Маларыта, 2020. 24 чэрвеня. C. 8.
31. Слота і туманы на Палессі : [верш] / Мікалай Пацяюк // Голас часу. Маларыта, 2019. 26 снежня. С. 8.
32. Наша Таня горка плача : верш / Мікола Пацяюк // Голас часу. Маларыта, 2019. 16 кастрычніка. С. 8.
33. Ойча наш : верш / Мікалай Пацяюк // Голас часу. Маларыта, 2019. 18 верасня. С. 8.
34. На прасёлках Маларытчыны : верш / Мікалай Пацяюк // Голас часу. Маларыта, 2019. 14 жніўня. С. 8.
35. Увесь наш век пад небам зорным... : верш / Мікалай Пацяюк // Голас часу. Маларыта, 2019. 17 ліпеня. С. 8.
36. Дарога : [верш] / Мікалай Пацяюк // Голас часу. Маларыта, 2019. 15 мая. С. 8.
37. Мне вясна – узнагарода : верш / Мікалай Пацяюк // Голас часу. Маларыта, 2019. 17 красавіка. С. 8.
38. Жартам аб сумным : [верш] / Мікалай Пацяюк // Голас часу. Маларыта, 2019. 27 лютага. С. 8.
39. Кружыцца нястомная планета... : верш / Мікалай Пацяюк // Голас часу. Маларыта, 2018. 29 снежня. С. 1.
40. Неяк пад лета з няблізкага свету... ; Мукі творчасці : верш / Мікалай Пацяюк // Голас часу. Маларыта, 2018. 12 снежня. С. 8.
41. Успамін пра лета : верш / Мікалай Пацяюк // Голас часу. Маларыта, 2018. 14 лістапада. С. 8.
42. Прызнанне : верш / Мікалай Пацяюк // Голас часу. Маларыта, 2018. 1 жніўня. С. 8.
43. Самота : [тэкст песні на музыку Валерыя Хадасевіча] / Мікалай Пацяюк // Голас часу. Маларыта, 2018. 30 мая. С. 8.
44. Першакласніка праўнука Колю... ; Не быў я сведкам гэтае гаворкі... : [вершы] / Мікалай Пацяюк // Голас часу. Маларыта, 2018. 8 мая. С. 8.
45. Жыццё – дарога : [верш] / Мікалай Пацяюк // Голас часу. Маларыта, 2018. 17 студзеня. С. 8.
46. З цыклу «На прасёлках Маларытчыны» : [верш] / Мікалай Пацяюк // Голас часу. Маларыта, 2017. 20 снежня. С. 8.
47. Ціха на сельскім пагосце... : верш / Мікалай Пацяюк // Голас часу. Маларыта, 2017. 24 мая. С. 8.
48. Ляхаўцы : верш / Мікалай Пацяюк // Голас часу. Маларыта, 2017. 27 верасня. С. 8.
49. Скруха : верш / Мікалай Пацяюк // Голас часу. Маларыта, 2017. 12 красавіка. С. 8.
50. Элегія : верш / Мікалай Пацяюк // Голас часу. Маларыта, 2017. 11 студзеня. С. 8.
51. Ля карціны Малевіча : [верш] / Мікалай Пацяюк // Голас часу. Маларыта, 2016. 7 верасня. С. 8.
52. Наш гімн : [Маларыцкая раённая гімназія] / Мікалай Пацеюк // Народная асвета. 2016. № 4. С. 2.
53. Не разувайцеся : [верш] / Мікалай Пацяюк // Голас часу. Маларыта, 2016. 30 сакавіка. C. 8.
54. Сучасны свет!.. ; Нявеста перад шлюбам... : Над рэчанькай Рытай : [вершы] / Мікола Пацяюк // Голас часу. Маларыта, 2016. 27 студзеня. C. 8.
55. Якавенка, Т. Як ціха спіш ; Пара развітвацца : [вершы] / Таццяна Якавенка ; пераклад з украінскай мовы Мікалая Пацеюка // Голас часу. Маларыта, 2015. 11 сакавіка. C. 8.
56. Вясковая серэнада ; Новы год ; Памылка прыроды : [вершы] / Мікалай Пацяюк // Голас часу. Маларыта, 2015. 30 снежня. C. 1, 8.
57. Якавенка, Т.Дарога : [верш] / Таццяна Якавенка ; пераклаў з украінскай мовы М. Пацяюк // Голас часу. Маларыта, 2015. 15 ліпеня. C. 8.
58. Якавенка, Т. Дождж : [верш] / Таццяна Якавенка ; пераклаў з украінскай мовы Мікалай Пацяюк // Голас часу. Маларыта, 2015. 27 мая. C. 8.
59. Вераснёўскім ранкам : [верш] / Мікалай Пацяюк // Голас часу. Маларыта, 2015. 2 верасня. C. 1.
60. Аднакласніку Мікалаю Крысіну : [верш] / Мікалай Пацяюк // Голас часу. Маларыта, 2015. 11 лютага. C. 8.
61. Якавенка, Т. Барвенак : [верш] / верш Таццяны Якавенка пераклаў з украінскай мовы Мікалай Пацяюк // Голас часу. Маларыта, 2014. 26 красавіка. C. 3.
62. Памяці Аляксандра Іванавіча Ізбіцкага / Мікалай Пацяюк // Голас часу. Маларыта, 2012. 25 жніўня. C. 8.
63. Пра нашу мову : [верш] / Мікалай Пацяюк // Голас часу. Маларыта, 2012. 8 жніўня. C. 8.
64. Санет : [верш] / Мікалай Пацяюк // Голас часу. Маларыта, 2012. 7 сакавіка. C. 5.
65. Гаворкі ляхаўчан : [верш] / Мікалай Пацяюк // Голас часу. Маларыта, 2012. 14 студзеня. C. 8.
66. Яшчэ раз пра каханне : [верш] / Мікалай Пацяюк // Голас часу. Маларыта, 2012. 4 студзеня. C. 8.
67. Тост ад Мікалая Пацяюка : [верш] / Мікалай Пацяюк // Голас часу. Маларыта, 2011. 28 снежня. C. 1.
68. Водгулле школьнага вальса : [верш] / Мікалай Пацяюк // Голас часу. Маларыта, 2011. 16 лістапада. C. 8.
69. Памяці Валянціны Талкуновай : [верш] / Мікалай Пацяюк // Голас часу. Маларыта, 2010. 10 красавіка. С. 8.
Аб жыцці і творчасці М.І. Пацеюка
1. Жигалова, М. П. Полиэтническая литература Малоритчины: интерпретация и анализ произведений : [монография] / М. П. Жигалова. Брест : Издательство БрГТУ, 2017. С. 70–75
2. Навумчык, М. «Лясная песня» Мікалая Пацеюка / Мікалай Навумчык // Голас часу. Маларыта, 2022. 23 лютага. С. 7.
3. Навумчык, М. Пакінуў след, сыходзячы з зямлі / Мікалай Навумчык // Голас часу. Маларыта, 2021. 8 мая. С. 10.
4. Мішчук, Г. «Год без цябе, Іванавіч, жывем...» : [верш] / Генадзь Мішчук // Голас часу. Маларыта, 2021. 8 мая. С. 10.
5. Навумчык, М. Сустрэча з пісьменнікамі – гэта заўсёды свята / Мікалай Навумчык // Голас часу. Маларыта, 2019. 27 лістапада. С. 6.
6. Сянкевіч, М. І. «Я з палескага сяла...» : Міколу Пацеюку – 80 / Мікола Сянкевіч // Новы час. 2019. 21 студзеня. С. 8.
7. Навумчык, М. «Я з палескага сяла...» / Мікалай Навумчык // Голас часу. Маларыта, 2019. 10 студзеня. С. 5.
8. Навумчык, М. Жаданыя госці / Мікалай Навумчык // Голас часу. Маларыта, 2018. 27 снежня. С. 8.
9. Кононович, А. Встреча с прекрасным словом / Андрей Кононович // Голас часу. Маларыта, 2018. 31 кастрычніка. С. 8.
10. Навумчык, М. Вышыванка душы / Мікалай Навумчык // Голас часу. Маларыта, 2018. 1 жніўня. С. 8.
11. Красіенка, А. Падарунак ад паэтаў – вершы / Анастасія Красіенка // Голас часу. Маларыта, 2016. 14 снежня. С. 5.
12. Навумчык, М. Разам з родным словам / Мікалай Навумчык // Голас часу. Маларыта, 2015. 2 снежня. C. 2.
13. Валасюк, Л. У пошуку дарог : новая кніга вершаў і перакладаў паэта з Маларытчыны Міколы Пацеюка [«Душой не пакрывіць»] / Лявон Валасюк // Заря. 2015. 29 октября. С. 19.
14. Мішчук, Г. Перад Настаўнікам схіляю галаву... : [верш] / Генадзь Мішчук // Голас часу. Маларыта, 2015. 21 кастрычніка. С. 8.
15. Навумчык, М. «Душой не пакрывіць» : новыя кнігі / Мікалай Навумчык // Голас часу. Маларыта, 2015. 16 верасня. C. 2.
16. Навумчык, М. Смак роднай мовы : сустрэчы ў бібліятэцы / Мікалай Навумчык // Голас часу. Маларыта, 2014. 26 лістапада. C. 8.
17. Навумчык, М. Талент быць шчаслівым : мая сям'я – маё багацце / Мікалай Навумчык // Голас часу. Маларыта, 2014. 19 ліпеня. C. 3.
18. Алесік, Г. Літаратурная гасцёўня / Галіна Алесік // Голас часу. Маларыта, 2014. 26 лютага. С. 8.
19. Навумчык, М. Прызнаны талент мастака слова : ведай нашых! / Мікалай Навумчык // Голас часу. Маларыта, 2013. 30 кастрычніка. C. 1.
20. Кавенька, С. Знаёмцеся: нашы аўтары – Мікалай Пацяюк / Сямён Кавенька // Голас часу. Маларыта, 2012. 8 жніўня. С. 8.
21. Навумчык, М. Асалода для душы : кнігі нашых землякоў / Мікалай Навумчык // Голас часу. Маларыта, 2011. 5 кастрычніка. С. 8.